صنعت پلاستیک پس از بازگشت به برجام چه تغییراتی خواهد کرد؟

ایالات متحده آمریکا در تاریخ 18 اردیبهشت سال 1397 رسماً خروج یک طرفه از توافق هسته ای برجام را اعلام کرد و تاثیرات منفی اقتصادی این اقدام برای کشور ما که از چند ماه پیش از آن آغاز شده بود، با اعلام رسمی این خبر شدت گرفت. صنعت فراوری پلاستیک ایران از آن زمان تاکنون با روزهای سختی مواجه بوده و اثرات زیان بار تحریم ها بسیاری از فعالان این حوزه را به شدت تحت تاثیر قرار داده است، اما از سوی دیگر برای برخی از تولیدکنندگان پلاستیک دریچه های نو و فرصت های بی نظیری برای توسعه فراهم آمده است، چرا که ظرفیت های جدیدی برای تولید محصولاتی که با دشواری واردات روبرو شده اند به وجود آمده است.

اکنون با مشخص شدن نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و پیروزی قطعی جو بایدن، امیدها برای بازگشت آمریکا به برجام بسیار پر رنگ شده و صنعت فراوری پلاستیک کشور بار دیگر در آستانه مواجهه با تغییراتی شگرف قرار گرفته است، اما این بار تغییرات چگونه خواهند بود؟

اژدها وارد شده است!

در طول بیش از 2 سال گذشته ماشین سازان اروپایی در حوزه صنعت پلاستیک تقریباً به طور کامل بازار ایران را ترک کرده و فروش محصولاتشان را متوقف نمودند و در پی آن ماشین سازان چینی به عنوان تنها تامین کننده خارجی ماشین آلات فراوری پلاستیک بازار ایران را در اختیار گرفتند. گرچه مشکلات تامین ارز و مقررات سخت گیرانه داخلی حتی واردات ماشین آلات چینی را نیز بسیار دشوار ساخت اما حتی با این وجود تولیدکنندگان با دریافت مجوزهای قانونی قادر به تامین ماشین آلات مورد نیاز خود بوده اند. اکنون با انتخاب رئیس جمهور جدید در آمریکا، رفع مجدد تحریم های هسته ای و احیاء برجام تقریباً قطعی به نظر می رسد و از این رو بسیاری از ماشین سازان اروپایی سیگنال های مثبتی در خصوص تمایل به از سرگیری روابط تجاری با ایران ارسال نموده اند.

در طول دو دهه ی اخیر استفاده از ماشین آلات اروپایی در ایران محدود به تولید قطعات خاص و پیچیده بوده که نیازمند فناوری های نوین هستند، در مقابل در زمینه تولید قطعات پلاستیکی عمومی ماشین آلات چینی بازار را به طور کامل در اختیار گرفته اند. برخی از شرکت های مطرح تولیدکننده ماشین آلات فراوری پلاستیک در چین در سال های اخیر تلاش های موثری در راستای ارتقاء فناوری نموده و توانسته اند در بسیاری از زمینه ها خود را به سطح رقبای اروپایی برسانند. بازار ایران در دو سال اخیر میزبان برخی از پیشرفته ترین ماشین آلات تولید پلاستیک ساخت چین بوده است که تا پیش از این در سایه محصولات اروپایی مجال خودنمایی نداشته اند. ترک بازار ایران توسط شرکت های اروپایی فرصتی استثنایی برای جلب اطمینان صنعت گران در خصوص توانایی ماشین آلات پیشرفته چینی برای تولید قطعات پیچیده را فراهم کرد. پیشرفت خیره کننده فناوری ماشین های چینی از یک سو، و تفاوت قیمت قابل توجه میان ماشین آلات اروپایی و چینی از سوی دیگر به چالش هایی جدی برای ماشین سازان اروپایی در صورت بازگشت به ایران تبدیل خواهد شد.

ارز ارز ارز

تقریباً تمامی مشکلات اقتصادی ایجاد شده در اثر تحریم های آمریکا با ارز در ارتباطند. گرانی ارز، نوسان قیمت ارز، دشواری تامین ارز، مشکلات تبادلات ارزی و … تاثیرات شدیدی بر اقتصاد و صنعت کشور گذاشته است. بسیاری از تولید کنندگان قطعات و محصولات پلاستیکی با مشکلاتی نظیر افزایش هزینه توسعه و خرید تجهیزات، افزایش هزینه مواد اولیه و کاهش تقاضا برای محصول خود مواجه بوده اند که تمامی این مشکلات به صورت مستقیم یا غیر مستقیم با مساله ارز مرتبط هستند.

بازگشت برجام می تواند برخی از مهمترین مشکلات ارزی مانند تبادلات ارزی و دشواری تامین ارز را مرتفع سازد و باعث ثبات نسبی قیمت ارز شود که در هر یک از این موارد اتفاقی خوشایند برای اقتصاد و صنعت رقم خواهد خورد. پس از بازگشت برجام می توان انتظار داشت که توسعه کارخانجات و خرید تجهیزات مورد نیاز خطوط تولید با سهولت بیشتری صورت گیرد. همچنین بازگشت ثبات نسبی به قیمت ارز امکان برنامه ریزی و نگاه به آینده را به ارمغان خواهد آورد که یکی از ابتدایی ترین خواسته های تمامی فعالان اقتصادی به شمار می رود.

مقاومت اقتصادی با اقتصاد مقاومتی

فارغ از انتقادات گسترده ای که به محدود سازی روابط اقتصادی بین المللی وارد است، در چند سال اخیر و به ویژه پس از خروج یک طرفه آمریکا از برجام رویکرد کاهش وابستگی به خارج که تحت عنوان اقتصاد مقاومتی مطرح شده است با جدیت در حال پیگیری است. تجربه ی مشکلات حاصل از تحریم، پیش بینی ناپذیر بودن آینده ی روابط بین المللی و ادامه ی رقابت های منطقه ای باعث می شود تا تداوم کاهش وابستگی خارجی حتی پس از احیاء قرارداد هسته ای نیز در دستور کار قرار گیرد. در این صورت تولید محصولات خاصی که باعث رفع وابستگی خارجی شود می تواند مشمول حمایت های دولتی شده و حتی با منع واردات آن محصولات زمینه برای تولید داخلی آنها گسترش یابد.

ادامه ی رویکرد اقتصاد مقاومتی می تواند بستر رشد و توسعه را برای شرکت های نوپایی که بر روی تولید محصولات جدید و رقابت با محصولات وارداتی متمرکز شده اند، فراهم کند. همچنین تولیدکنندگانی که در این مدت بر روی تولید بومی محصولاتی که تا پیش از تحریم ها وارد می شد سرمایه گذاری کرده اند می توانند به تداوم سیاست های حمایتی امیدوار باشند.

مواد اولیه، چراغی که به خانه رواست!

رفع تحریم ها و بازگشت برجام اتفاقی خوب برای صنعت پتروشیمی کشور خواهد بود و توسعه ی این صنعت را در پی خواهد داشت. گذشته از کاهش شدید ارزش پول ملی، یکی از دلایل گرانی بی سابقه مواد اولیه تولید پلاستیک مشکلات تعمیر و توسعه واحدهای پتروشیمی در زمان تحریم است. در نبود دسترسی به دانش و فناوری های خارجی امکان افزایش یا حتی حفظ ظرفیت تولید در صنایع پتروشیمی کشور عملاً میسر نیست و این مشکل با رفع تحریم ها قابل رفع است.

در دو سال اخیر تامین مواد اولیه همواره یکی از چالش های تولید کنندگان پلاستیک بوده است و مواد اولیه تولید داخل نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند. پس از خروج آمریکا از برجام و وضع تحریم های بسیار شدید، صادرات نفت ایران بسیار محدود شد و پس از آن صنایع پتروشیمی به یکی از منابع اصلی تامین ارز تبدیل شدند. در این زمان شرکت های پتروشیمی تمایلی به عرضه محصولات در بازار داخلی نداشتند و همین مساله به گرانی بیشتر مواد اولیه در بازار دامن زد. در صورت رفع تحریم ها انتظار می رود که به تدریج تامین ارز از منابع متنوع تری صورت گرفته و این در ترکیب با توسعه و افزایش ظرفیت واحدهای پتروشیمی باعث عرضه پایدارتر و گسترده تر محصولات پتروشیمی و مواد اولیه پلاستیک سازی در بازار داخل شود.

افزایش قدرت خرید در جامعه

یکی از پیامدهای خروج یک جانبه ایالات متحده از برجام و وضع تحریم های شدید بر ضد ایران، کاهش بی سابقه ی ارزش ریال بوده است. در حالی که از ابتدای سال 1397 تا کنون شاهد جهش چندین برابری قیمت دلار بوده ایم، اما درآمد خانوارهای ایرانی افزایش قابل ملاحظه ای پیدا نکرده است که باعث کاهش بسیار شدید قدرت خرید مردم شده است. کم شدن تقاضا برای محصولات پلاستیکی یکی از اثرات کاهش قدرت خرید افراد بوده و صنایع فراوری پلاستیک را شدیداً متاثر ساخته است. معقولانه نیست که انتظار داشته باشیم پس از پذیرش برجام توسط دولت جو بایدن یک شبه معجزه ای اقتصادی در ایران رخ دهد و مردم قدرت خرید گذشته را در مدتی کوتاه به دست بیاورند، اما بازگشت برجام چنانچه با اتخاذ رفتارها و رویکردهای اقتصادی و سیاسی صحیح و اصولی در داخل ایران و در مواجهه با جامعه جهانی ترکیب شود می تواند به تدریج شرایط اقتصادی کشور را بهبود بخشیده و باعث افزایش قدرت خرید مردم شود. چنین اتفاقی بستر لازم برای توسعه و شکوفایی صنعت پلاستیک ایران را فراهم خواهد ساخت.

جانی تازه در کالبد صنعت تولید قطعات خودرو

با قطع همکاری خودروسازان خارجی، صنعت خودروسازی ایران درگیر مشکلات بسیاری شده است و همچنین مشکلاتی نیز برای تولید کنندگان قطعات خودرو ایجاد کرده است. این در حالی است که وفور نیروی کار متخصص و ارزان قیمت از یک سو و بازار جذاب و گسترده داخلی از سوی دیگر می تواند ایران را به یک شریک مناسب برای خودروسازان اروپایی تبدیل کند. رفع تیرگی در روابط ایران و دنیای غرب می تواند زمینه ساز خلق فرصت های تجاری پر سودی در زمینه خودروسازی و تولید قطعات خودرو در ایران شود. در صورت عزم سیاسی جدی در داخل کشور برای بهبود روابط بین المللی و استفاده از دوران ریاست جمهوری بایدن، خودروسازی و صنایع وابسته به آن در ایران با فرصت هایی تاریخی مواجه خواهند شد. تولید کنندگان قطعات خودرو در کشور ترکیه با استفاده از شرایط مناسب ایجاد شده در اثر برنامه ریزی و حمایت دولتی و ارتباطات موثر بین الملی توانسته اند به شرکای مهمی برای خودروسازان اروپایی در زمینه تولید و حتی صادرات قطعه تبدیل شوند. گرچه چنین سرنوشت خوشایندی در آینده نزدیک برای قطعه سازان ایرانی دور از ذهن به نظر می رسد اما دست کم می توان امیدوار بود که با بازگشت خودروسازان خارجی و راه اندازی خطوط مونتاژ خودروهای جدید در ایران، تامین بخشی از قطعات آنها به قطعه سازان داخل کشور سپرده شود.

درمجموع این یک سناریو خوشبینانه از وضعیت حاکم می باشد و هر آن با توجه به تصمیمات سیاسی ممکن است شرایط کاملا تغییر کند….